ارزیابی اثرات تغییرات کاربری اراضی و پوشش گیاهی بر زیستگاه مرال (cervus elaphus maral)؛ (مطالعه موردی: شهرستان های گرگان و کردکوی)

رشد روز افزون جمعیت، فشار بر عرصه های طبیعی را افزایش و با بهره برداری غیر اصولی و تغییر کاربری ها سبب تخریب اکوسیستم ها شده است. پوشش اراضی و تغییرات آن، متغیرهای مهمی هستند که اثرات قابل توجهی بر محیط زیست و فرآیندهای آن می گذارند. برآورد سطح پوشش گیاهی و تغییرات آن و نرخ تخریب و تبدیل اراضی طبیعی نظیر مراتع و جنگل ها و همچنین تغییر کاربری اراضی از عوامل مهم تاثیرگذار بر تنوع زیستی است. زیرا از یک سو زیستگاه های حیات وحش را محدود می سازد و از طرف دیگر با ایجاد سازه های انسانی و اغتشاش در منطقه، آسایش آن ها را سلب نموده و فعالیت های فیزیولوژیکی طبیعی آن ها را متاثر می سازد. لذا با آگاهی از روند تغییرات کاربری اراضی می توان در راستای مدیریت بهتر جوامع زیستی نیز گام برداشت. در این بین، مرال نیز که از بزرگترین انواع گوزن و بزرگترین گوزن بومی ایران است، با این که در گذشته از جمعیت مطلوبی برخوردار بوده است، اما امروزه تنها در برخی از ارتفاعات دور از دسترس البرز مرکزی و شرقی زیست می شود. یکی از مهمترین عوامل موثر در کاهش جمعیت این گونه، تخریب و نابودی زیستگا ه های آن معرفی شده است که به شدت تحت تاثیر فعالیت های انسانی قرار دارد. لذا شناخت عوامل موثر بر مطلوبیت زیستگاه مرال به عنوان یک ابزار موثر در مدیریت و حفاظت از زیستگاه های باقی مانده، می تواند مدیران حفاظت را در مدیریت موثر این گونه یاری رساند. در این مطالعه از مدل ca-markov برای مدل سازی تغییرات کاربری اراضی منطقه گرگان و کردکوی در دوره زمانی 1987-2030 استفاده شد. همچنین از مدل رگرسیون لجستیک جهت تهیه نقشه مطلوبیت تغییر کاربری توسعه شهری و کاهش اراضی جنگلی به عنوان ورودی مدل ca-markov استفاده گردید. سپس مدل ارزیابی چند معیاره (mce) جهت تهیه نقشه مطلوبیت زیستگاه مرال در دوره های زمانی در منطقه مورد مطالعه به کار گرفته شد. برای این منظور تصاویر ماهواره ای سال های 1987، 2000 و 2010 جهت تهیه نقشه کاربری اراضی مورد استفاده قرار گرفتند. صحت نقشه های حاصل با روش ماتریس خطا ارزیابی شد و سپس این نقشه ها جهت آشکارسازی تغییرات کاربری زمین در دو دوره زمانی 1987-2000 و 2000-2010 استفاده گردیدند. نتایج بیانگر کاهش «اراضی جنگلی» و افزایش «کاربری شهری» و توسعه «جاده ها» و افزایش «اراضی بایر» در دوره زمانی مورد نظر بود. در مرحله بعد با شناسایی متغیرهای مستقل، به مدل سازی تغییرات کاربری اراضی و پیش بینی شرایط آینده اراضی در سال 2030 پرداخته شد. نتایج مدل، توانایی بالای مدل را در منطقه نشان داد. نتایج آشکار ساخت که اراضی منطقه در آینده با رشد «کاربری شهری» کاهش «اراضی جنگلی» و توسعه «جاده ها» همراه خواهد بود. جهت ارزیابی اثرات تغییرات کاربری اراضی روی زیستگاه مرال از روش ارزیابی چند معیاره برای دوره زمانی 1987-2030 استفاده شد. نتایج حاصل از اجرای این روش بیانگر کاهش مطلوبیت زیستگاه مرال در این دوره است. نتایج این پژوهش، نیاز به اجرای برنامه های مدیریتی صحیح را برای حفاظت از زیستگاه و گونه مرال نشان می دهد.